Những món ăn, đồ uống ăn Tết độc đáo của người Cơtu

Ở vùng cao, đồng bào không kiêng cữ trong các ngày Tết tin nhan chuc tet hay. Việc đến nhà chơi không kiêng nam, nữ, đẹp, xấu hoặc gia đình có tang và đặc biệt là không đốt vàng mã... như phong tục dưới xuôi.

Tạm xa sự náo nhiệt nơi phố thị, chúng tôi men theo QL14B, lên vùng cao biên giới Quảng Nam để tìm lại hương vị Tết quê của đồng bào miền sơn cước chống trơn trượt. Khác với cách đây 2 năm, hệ thống điện, đường, trường, trạm nơi đại ngàn Trường Sơn đã thay đổi rất nhiều. Gặp chúng tôi, người Cơtu khoe Tết năm nay không còn cảnh lạt muối thiếu cơm như ngày xưa.

Theo già A Hơn (70 tuổi, huyện Tây Giang), trước đây đồng bào Cơtu quan niệm năm mới bắt đầu khi có tiếng sấm của trời đất (tức vào giữa tháng 2 âm lịch). Sau này do giao lưu văn hóa nhiều nên đồng bào ăn Tết giống người Kinh.

Người Cơtu giết trâu để ăn Tết.

Để có một cái Tết vui tươi, từ giữa tháng chạp, các gia đình tu sửa lại nhà cửa, dọn dẹp, mua tranh, lịch dán đầy nhà, trông thật đẹp mắt. Bên ngoài, họ xới xáo cỏ cây,  phát quang bụi rậm, quét lối đi lại, đường làng ngõ xóm. Nhà nào cẩn thận còn sửa lại gian bếp, làm lại nền nhà, sân ngõ đàng hoàng...

Già làng Bhling Riu cho biết: “Trước Tết hơn tháng, người Cơtu bắt đầu nấu rượu bằng gạo nếp huyết (aví đếp aham) hoặc từ gạo nếp than (aví tr’uang), ủ men làm rượu (chân buah) trong ché. Dù làm rượu trong ché, nhưng không như các dân tộc anh em Băhnar, Xơ-đăng, Jrai, Giẻ-Triêng,… người Cơtu gọi là rượu ghè. Khi uống không dùng cần mà đổ ra chén hoặc đồ vào ống tre lồ ô cao 20cm hình phễu để uống. Sau khi làm men ủ rượu xong thì phụ nữ lo lấy lúa nếp trên kho (crlăng), rủ nhau vào rừng hái lá đót về làm bánh. Người Cơtu gọi bánh này là Cuốt, không có nhân, hình giống sừng con trâu. Hầu hết các lễ hội truyền thống đều có loại bánh này. Một ít gạo nếp còn lại dùng để nấu xôi trong ống tre lồ ô, gọi là cơm lam.

Ngày mồng 1 Tết, đồng bào Cơtu tập trung về nhà gươl ăn uống, múa hát.

Già Làng A Lăng Um, xã A Xan (huyện tây Giang), cho biết thêm: Ngày Tết, món Za Zá thì nhà nào cũng có. Đây là món được làm từ hỗn hợp các loại thịt, cá, chim, chuột, sóc, dơi hoặc các loại côn trùng khác... Tất cả cho vào ống tre lồ ô, thêm tiêu, ớt, muối, bột ngọt và các loại rau rừng rồi đặt trên bếp nướng. Khi ống tre chuyển sang vàng, họ dùng cây mây chọc vào nhiều lần để Za Zá nhuyễn, sền sệt. Ngày Tết, nếu đến các bản làng của đồng bào Cơtu thì sẽ được chào hỏi ân tình, có dịp thưởng thức các món thịt nấu đông, Za Zá, thịt chuột, dơi, măng khô... với rượu ghè, rượu tà vạt.

Thiếu nữ Cơtu đi hái lá đót về làm bánh.

Từ Tây Giang, chúng tôi ngược về xuôi, đến làng Rô (xã Cà Dy, huyện Nam Giang). Ngày trước, Nam Giang rất nghèo, nhưng từ ngày có đường Hồ Chí Minh đi qua, đời sống vật chất và tinh thần của người dân thay đổi nhiều. Bên bếp lửa, ông A Lăng Cheng vừa nướng cá, làm món Za Zá, nấu nồi bánh chưng, bánh tét, cho biết dù không thờ tổ tiên nhưng người Cơtu thờ Thần linh, nên đến Tết là làm bàn thờ rất ấn tượng và độc đáo. Khi bàn thờ đã xong, chủ nhà sẽ khấn: “Báo thần linh tổ tiên biết và kính mời về ăn uống, vui mừng năm mới. Cầu mong thần linh tổ tiên phù hộ cho các gia đình nhiều điều tốt lành, no ấm".

Già làng cùng trẻ em Cơtu.

Trong đêm giao thừa, đồng bào tổ chức múa hát đón thời khắc đặc biệt này. Mùng một, cả thôn tập trung về nhà gươl ăn tết tập thể. Trước đó, thôn nào cũng họp, thống nhất ngày giờ cúng Giàng tại gươl và giết thịt một con heo để ăn tết cộng đồng. Tại đây, tất cả cùng chúc tụng, đàn, hát lý, mời rượu... Già làng điều hành việc tổ chức cúng và ăn tết tập thể này. Thôn nào khá giả thì đâm trâu, bò, múa tơtung dada. Sau 3 ngày, người Cơtu cúng tiễn Giàng và các vị thần.

Đến vùng đồng bào ngày Tết, ai cũng được chào đón và được ăn món thịt chuột.

“Ngày Tết, dù không ưng cái bụng với nhau nhưng cũng bỏ qua hết. Mọi người phải đến nhà gươl để uống rượu và ca hát. Các đôi trai gái trong bản từ những lần sinh hoạt cộng đồng như thế này đã thành vợ chồng”, mẹ Alang Hát chia sẻ. Ở vùng cao này, đồng bào không nặng chuyện kiêng cữ trong các ngày Tết. Việc đến nhà chơi Tết không kiêng nam, nữ, đẹp, xấu hoặc gia đình có tang và đặc biệt là không đốt vàng mã... như phong tục dưới xuôi xe đạp điện honda.

Hàn Giang

Theo Infonet